به گزارش پایگاه خبری کرج امروز، گروه هورایزن (Horizon) در سوئیس در سال ۲۰۲۰، گزارشی تهیه‌کرده که در آن شش روند آینده صنعت و اقتصاد را موردبررسی قرار داده است.

اقتصاد مبتنی بر داده‌های فراوان، سلامت و بهزیستی، حذف آلودگی کربن، توسعه کشاورزی و اقتصاد چرخشی و حذف ضایعات ازجمله شش محرک آینده معرفی شدند.

یکی از این کلان‌روندها، اقتصاد چرخشی و حذف ضایعات است. اصطلاح Circular Economy را در فارسی به «اقتصاد چرخشی» و گاه «اقتصاد گردشی» ترجمه کرده‌اند. اما مفهوم اصلی آن، تلاش برای ایجاد «یک حلقه‌ی بسته» و کاهش ضایعات و تلفات است.

ساده‌ترین مثال از اقتصاد چرخشی، تلاش برای بازیافت زباله‌ها و استفاده‌ی مجدد از آن‌هاست. اما اقتصاد چرخشی به این‌ها محدود نیست. هر شکلی از «کاهش ردپای فعالیت انسان در طبیعت» می‌تواند مصداق اقتصاد چرخشی محسوب شود.

در سطح شرکتی، مدیران شرکت‌ها و کسب‌وکارها باید به این سؤال فکر کنند که ما چه تلفاتی داریم و چگونه می‌توان این تلفات را به چرخه‌ی تولید بازگرداند یا در یک زنجیره‌ی ارزش دیگر از آن‌ها استفاده کرد.

البته بحث همیشه به مدیریت ضایعات محدود نیست. تلاش برای طولانی کردن عمر مفید محصولات مصرفی، یکی دیگر از روش‌های غیرمستقیم کاهش تلفات محسوب می‌شود.

استفاده‌ی مجدد از ضایعات پلاستیکی برای دکمه‌ و زیپ لباس‌ها، سیستم‌های بازیابی آب فاضلاب و اپلیکیشن‌های فروش و مبادله‌ی کالاهای دست‌دوم، همگی مصداق‌هایی از کمک به تقویت Circular Economy هستند.

در سطح کلان هم، سیاستمدارها و تصمیم گیران باید مشوق‌هایی را برای کاهش اتلاف در نظر بگیرند.

در گزارش هورایزن به این نکته اشاره می‌شود که در حوزه‌ مواد غذایی، حدود ۳۰ درصد از مواد در فاصله‌ مزرعه تا میز غذا (Between field and fork) از بین می‌رود. هر اقدامی که برای کاهش این اتلاف انجام شود، مصداق تقویت اقتصاد چرخشی خواهد بود به علت اهمیت اقتصاد چرخشی، مدیران شهری نیز توجه زیادی به این مقوله نموده‌اند.

به‌منظور رشد اقتصاد چرخشی باید پایداری اجتماعی و اقتصادی و همچنین محیط‌زیست را در نظر بگیریم. در مفهومی گسترده‌تر نه‌تنها تأثیرات زیست‌محیطی، بلکه تأثیرات انسانی و اجتماعی را باید در اقتصاد چرخشی لحاظ کرد.

تمرکز در طراحی و ساخت‌وساز باید به سمت کاهش یا بهبود تأثیر تغییر کند، ازجمله این موارد می‌تواند به نحوه طراحی و برنامه‌ریزی برای چرخه‌های استفاده، انعطاف‌پذیری، جداسازی قطعات و سهولت بازیافت اشاره کرد.

قبل از انجام هر پروژه شهری باید به محیطی که ساختمان‌های شهری در آن قرار می‌گیرند، توجه شود. هر توسعه‌ای دارای یک منطقه داخلی منحصربه‌فرد دارد و اگر قرار است بخشی از اقتصاد چرخشی باشد، باید درک عمیقی از زمینه وسیع‌تر و روش‌هایی که توسعه با آن در آینده تعامل خواهد داشت به دست آوریم.

اهمیت انعطاف‌پذیری

اصول اقتصاد چرخشی می‌تواند با منافع شخصی توسعه‌دهندگان و طراحان تطبیق یابد. ما می‌خواهیم ساختمان‌ها و فضاهایی را که ایجاد ‌کنیم که برای آینده مقاوم باشد و حداکثر انعطاف‌پذیری را فراهم کند (و درنتیجه هزینه‌های چرخه عمر، ازجمله نیاز به مقاوم‌سازی گسترده را کاهش دهد).

بازار وزندگی مردم با سرعت زیادی در حال تغییر است، اغلب به روشی که پیش‌بینی آن تا ۲۰ سال پیش غیرممکن بود، بنابراین انعطاف‌پذیری و سازگاری آسان با اشکال و کاربردهای مختلف یک حس تجاری خوبی است. پس‌انداز و منافع بلندمدت می‌تواند خیلی زودتر ازآنچه پیش‌بینی می‌شد آشکار شود.

اکوسیستم و بهزیستی

مزایای زیست‌محیطی کلیدی اتخاذ این اصول را می‌توان خیلی زود احساس کرد - با بازیافت مواد، به‌ویژه موادی که به‌صورت محلی تولید می‌شوند، نیاز به حمل‌ونقل بارهای سنگین کاهش می‌یابد یا حذف می‌شود. این باعث کاهش انتشار کربن و آلودگی هوا و درعین‌حال کاهش هزینه‌ها می‌شود.

یکی از جنبه‌های مهم رویکرد اقتصاد چرخشی در طراحی شهری، محدودیت‌هایی برای رشد پراکنده شهری، تأکید برافزایش تراکم و استفاده مجدد از زمین‌ها تا حد امکان است. ما باید ازآنچه در حال حاضر وجود دارد، تا جایی که می‌توانیم استفاده کنیم، نه اینکه از زمین‌های جدید بی‌دلیل بهره ببریم. هر چه توسعه متراکم‌تر باشد، بهره‌بری بیشتری می‌توان به دست آورد، ازجمله در مصرف انرژی و مواد مصرفی.

تأمین منابع بازیافتی مقاوم

اقدامات و فناوری‌هایی که تقاضا برای مواد را کاهش می‌دهند یا به بازیابی مواد خام از محصولات استفاده‌شده کمک می‌کنند، تولید یا استخراج آن‌ها با توجه به افزایش هزینه و کاهش دسترسی به مواد خام و تأثیرات بر محیط‌زیست اهمیت پیدا می‌کنند. کمبود فعلی الوار نمونه خوبی است که اهمیت کاهش اتکای ما به مواد جدید را به نفع استفاده مجدد از چیزهایی که در حال حاضر داریم نشان می‌دهد.

در تأمین مواد بازیافتی باکیفیت کافی، چالش‌هایی وجود دارد، به‌ویژه اگر بخواهیم این کار را به‌صورت محلی انجام دهیم، بنابراین میزان توسعه اقتصاد چرخشی به ماهیت و زمینه آن بستگی دارد.

فناوری و اقتصاد چرخشی

مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) یک ابزار عالی برای ارزیابی نحوه اجرای رویکرد اقتصاد چرخشی برای پروژه‌هایمان است. BIM می‌تواند به ما کمک کند تا ردپای کربن بالقوه و چرخه عمر موادی که استفاده می‌کنیم و همچنین اثرات استفاده از آن مواد بر مصرف انرژی، مصرف آب و سایر شاخص‌های عملکرد پایدار را به‌درستی ارزیابی کنیم.

فن‌آوری ساختمان‌های هوشمند و شهر هوشمند نیز به‌طور فزاینده‌ای با طراحی ساختمان‌ها/مناطق و هم برای عملکرد آن‌ها در پارامترهای اقتصاد چرخشی مرتبط هستند. هرچه بتوانیم داده‌های بیشتری را در مرحله طراحی جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل کنیم، طرح‌های ما می‌تواند برای مکان و کاربران آن‌ها مناسب‌تر باشد. فناوری هوشمند در حال تبدیل‌شدن به یک ابزار حیاتی در این زمینه است.

با توجه به این‌که اقتصاد چرخشی یکی از ابر روندهای آینده اقتصاد شهری خواهد بود لازم است تا این مسئله به‌صورت ویژه موردبررسی و مطالعه قرار بگیرد.

*محسن راعی

*مشاور آینده پژوهی و مترجم