به گزارش پایگاه خبری کرج امروز، در سال ۱۸۰۰ تنها دو درصد از مردم در شهرها زندگی می‌کردند. در سال ۲۰۰۰ این مقدار به ۴۷ درصد رسیده است و انتظار می‌رود این مقدار تا سال ۲۰۵۰ به ۷۵ درصد برسد. نرخ شهری شدن در کشورهای درحال‌توسعه سریع‌تر از کشورهای توسعه‌یافته است.
نقشه زیر میزان توسعه شهری از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۳۰ را نشان می‌دهد.
چه چیز سبب توسعه شهری می‌شود؟
آسان نیست که بخواهیم علت دقیق رشد شهری را چه ازلحاظ مساحت و چه ازلحاظ جمعیتی مشخص کنیم. به‌عنوان‌مثال بر اساس مطالعات سال ۲۰۱۱، رشد تولید ناخالص ملی در چین و آمریکای شمالی براثر گسترش زمین شهری بیشتر شد اما در اروپا، هندوستان و بخشی از اروپا این مقدار بیشتر بستگی به رشد جمعیت شهری داشت.
باور عمومی این است که رشد شهری با بهبود اقتصاد، صنعتی شدن و چشم‌انداز اشتغال رابطه مستقیم دارد. سازمان ملل متحد نیز شهرها را به‌عنوان محرک اقتصادی و توسعه انسانی می‌داند و معتقد است که انبوهی از انسان‌ها، ایده‌ها، زیرساخت‌ها و منابع می‌تواند مانند آهنربایی سبب توسعه، جذب مهاجرین، شرکت‌های خصوصی، سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان شود.
در مقاله گاردین به تحلیل و مقایسه نقش توسعه شهری در توسعه اقتصادی آسیا و جنوب صحرای آفریقا می‌پردازد و به این نکته اشاره خواهد کرد که رشد شهری نقشی بسیار پررنگ‌تر در آسیا نسبت به جنوب صحرای آفریقا داشته است.
نیاز به طراحی منسجم شهری
افزایش هرروزه جمعیت شهری، منابع در دسترس را محدود ساخته و آلودگی نیز افزایش‌یافته است. طبق تحقیقات دکتر جان کلاس، چهار درصد از سطح جهان که شهرها را در خود جای‌داده مسئول ۷۰ درصد از تولید گازهای گلخانه‌ای جهان است.
اتکای ما به فناوری‌های دیجیتال و همین‌طور نیاز به کاهش گازهای گلخانه‌ای سبب شده تا به سمت «شهرهای هوشمند» برویم. این‌گونه شهرها از زیرساخت‌های دیجیتال به‌منظور افزایش دسترسی، سازگاری با محیط‌زیست، مصرف درست منابع و همین‌طور مدیریت شایسته افراد مقیم در شهرها بهره می‌برند.
شهرهای هوشمند چیست‌اند؟
ازآنجایی‌که تنظیم منابع مالی، طراحی و مدیریت شهرها پیچیده است، تعریف واحدی از «شهرهای هوشمند» وجود ندارد. بااین‌وجود می‌توان گفت شهر هوشمند روندی‌ست که طی آن شهرها و مناطق شهری کارآمدتر، سرزنده‌تر و سازگارتر با محیط‌زیست خواهند شد.
شهری را می‌توان هوشمند تلقی کرد که در آن بر افراد، سرمایه‌های اجتماعی، زیرساخت‌های توسعه پایدار و همین‌طور کیفیت زندگی سرمایه‌گذاری می‌شود و این شامل مدیریت بهینه منابع طبیعی از طریق مدیریت مشارکتی می‌شود.
تحقیقات دانشگاه هاروارد نشان داد که رابطه مستقیمی بین اقتصاد و توسعه شهری وجود دارد. شهرهایی که طبق قوانین مدون توسعه شهری را پشتیبانی می‌کنند بسیار بیشتر از دیگر شهرها دارای اقتصاد بهینه هستند.
رویکرد هوشمند به طراحی شهری بسته به شرایط از عوامل زیر برخوردار است:
- بهره‌گیری از زیرساخت‌های کارآمد و هوشمند مانند شبکه هوشمند برق، مدیریت مؤثر پسماند و غیره
- رویکردی سنجیده به یکپارچه‌سازی اطلاعات و فناوری ارتباطی که در خدمت زندگی شهری باشد.
- طراحی شهری که قابل‌دسترسی و شهر محور باشد و تأکید زیادی بر مشارکت عمومی داشته باشد.
- طراحی شهری تطبیقی که شهروندان موجود و همین‌طور جدید را در خود جای دهد. این طراحی شهری باید به طراحان اجازه دهد تا از تجارب خود بهره برده و مدل‌های جدید بسازند.
- شفافیت؛ جایی که شهروندان دسترسی آزادانه به اطلاعات مربوط به خدمات و مؤسسات شهری را داشته باشند.
- تطبیق سیاست‌های فعال در سطح شهر که به مقامات شهر ابزاری برای اجرای برنامه‌های شهر هوشمند می‌دهد.
همان‌طور که اشاره کردیم عوامل مختلفی در توسعه شهرهای هوشمند دخیل هستند. در اکثر مدل‌های توسعه شهری شش عامل زیر کم‌وبیش دیده می‌شوند:
- شهروندان: در دسترس بودن آموزش مناسب، یادگیری الکترونیکی با تأکید همه‌جانبه بر انسجام اجتماعی
- تحرک: توجه به زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و همین‌طور دسترسی به اینترنت عمومی
- مدیریت: ارتقاء فناوری اطلاعات و ارتباطات در خدمات عمومی مانند رأی‌گیری الکترونیکی، حاکمیت الکترونیکی، شفافیت عمومی
- اقتصاد: حمایت دولت از کارآفرینی و خلاقیت از طریق ارتقاء مالی، گسترش ICT در کسب‌وکارهای محلی
- کیفیت زندگی: دسترسی به‌سلامت الکترونیکی و خدمات درمانی مؤثر
باوید کوهن، استراتژیست شهری و آب‌وهوا، این مسئله را حتی خلاصه‌تر کرده و مفهوم شهرهای هوشمند را به شش مؤلفه مجزا، هرکدام با سه غیرمجاز تقسیم می‌کند: اقتصاد هوشمند، محیط‌زیست هوشمند، مدیریت هوشمند، زندگی هوشمند، حمل‌ونقل هوشمند و افراد باهوش. شرکت مشاوره فراست و سالیوان (که خود آن‌ها هشت جزء را برای شهرهای هوشمند ضروری می‌دانند) پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۲۵، ۲۶ شهر در سراسر جهان به‌عنوان هوشمند طبقه‌بندی می‌شوند (داشتن پنج یا بیشتر از هشت معیار آن‌ها) که نیمی از آن‌ها در آمریکای شمالی و اروپا قرار دارند.
تحولات اخیر در طراحی شهر هوشمند
طرح‌های پیشنهادی مربوط به شهرهای هوشمند در مناطق مختلف در سراسر جهان مانند برزیل، هند، آمریکای شمالی شامل برخی از برنامه‌های ملی و بین‌المللی مربوط به ارتقاء شهرهای هوشمند در حال رشد است. یکی از شناخته‌شده‌ترین طرح‌ها، اقدام اتحادیه اروپا (EU) در شهرهای هوشمند است که به‌عنوان «مشارکت نوآوری اروپا برای شهرهای هوشمند و جوامع هوشمند» نیز شناخته می‌شود. این طرح که در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، در حال حاضر بودجه ۹۵۹.۹۸۸ میلیون یورو (برای دوره ۲۰۱۴-۲۰۲۰) و برنامه‌های «مشارکت استراتژیک بین صنعت و شهرهای اروپا برای توسعه سیستم‌های شهری و زیرساخت‌های فردا» دارد.
این اقدام به دنبال پشتیبانی مالی و همچنین توصیه‌های استراتژیک به شهرهای اروپایی برای کمک به دستگاه‌های حاکم در تغییر شهر به سمت افق‌های به‌اصطلاح «هوشمندانه» است. رویکرد کلی و گسترده‌تر اتحادیه اروپا در جهت کارآمدتر کردن شهرها در مصرف انرژی و همین‌طور سازگار ساختن آن‌ها با شرایط اقلیمی، در جهت اهداف زیربنا شده است:
- بهبود تحقیقات، توسعه فناوری و نوآوری
- بهبود دسترسی و همین‌طور کیفیت ICT
- افزایش رقابت شرکت‌های کوچک و متوسط و بخش کشاورزی
- حمایت از تغییر به سمت اقتصاد کم کربن در همه بخش‌ها
- بهبود سازگاری با تغییرات آب‌وهوا، پیشگیری از خطر و مدیریت آن
- محافظت از محیط‌زیست و ارتقاء بهره‌وری منابع
- ترویج حمل‌ونقل پایدار
- ارتقاء اشتغال و حمایت از حمل‌ونقل نیروی کار
- بهبود مشارکت اجتماعی و مبارزه با فقر
- سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش، مهارت و یادگیری مادام‌العمر
یکی از مهم‌ترین اهداف ابتکاری شهر هوشمند اتحادیه اروپا، کاهش میزان انتشار گلخانه‌ای در سطح شهر تا سال ۲۰۲۰ به میزان ۴۰ درصد است. اجرای چنین هدفی نیاز به اقدامات دلیرانه درزمینهٔ طراحی حمل‌ونقل و شبکه‌های انرژی و ساختمان‌ها دارد. این حرکت به‌طور خاص با پرداختن به هر یک از موارد بالا، اقدامات زیر را پیشنهاد می‌کند:
- شبکه‌های انرژی: استفاده از زیست‌توده، ژئوترمال (زمین‌گرمایی) و انرژی خورشیدی؛ استخدام سیستم‌های گرمایش و سرمایش هیبریدی؛ ارتقاء شبکه‌های هوشمند و اندازه‌گیری هوشمند
- شبکه‌های حمل‌ونقل: استقرار حمل‌ونقل عمومی کم کربن، مدیریت هوشمند ترافیک، بهبود ارتباطات، ارتقاء پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در صورت امکان
- ساختمان‌ها: توسعه ساختمان‌های انتشار کربن صفر، نوسازی ساختمان قدیمی با استانداردهای بالاتر بهره‌وری انرژی از طریق مواد عایق نوآورانه
مطالعه موردی شهر هوشمند: کپنهاگ، دانمارک
طی ۱۰ سال گذشته، کپنهاگ با داشتن چشم‌اندازی بلندپروازانه در توسعه هوشمند شهری، به یک رهبر جنبش شهر هوشمند تبدیل‌شده است.
در مورد محیط‌زیست، کپنهاگ برای خود اهداف والایی تعیین نموده است و برنامه‌های مناسبی برای تحقق آن‌ها اجرا می‌کند. پایتخت دانمارک که دارای بیش از ۱.۲ میلیون نفر جمعیت است، تصمیم دارد تا سال ۲۰۲۵ به اولین پایتخت کربن صفر تبدیل شود. این شهر در حال انجام اقدامات زیر است:
- ایجاد یک بنیاد اختصاص به‌منظور حمایت از پیشرفتهای سازگار با محیط‌زیست در حوزه کیفیت آب
- انرژی: کپنهاگ به دنبال جذب شرکت‌هایی است که به دنبال آزمایش فن‌آوری‌های پاک در یک شهر واقعی هستند.
- مدیریت پسماند: تنها دو درصد زباله‌ها در دانمارک به محل دفن زباله ختم می‌شوند و اکثر آن‌ها بازیافت می‌شوند.
- گرمایش: ۸۰ درصد گرمای دانمارک از ایستگاه‌های برق است و مابقی ناشی از سوزاندن زباله، زیست‌توده و منابع تجدید پذیر است.
- سیستم‌های حمل‌ونقل، ازجمله رویکردهای هوشمند به زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری در شهر
بدون شک زیرساخت‌های دیجیتالی کپنهاگ حرکت آن را به سمت تبدیل‌شدن به شهری هوشمند تسهیل کرده است. پروژه چرخ کپنهاگ که توسط MIT SENSEable Lab و Ducati ساخته‌شده است، پروژه‌ای است که دوچرخه‌های عادی را به دوچرخه‌های الکترونیکی هیبریدی تبدیل می‌کند که می‌توانند در مورد آلودگی محلی، ترافیک، شرایط جاده گزارش ارائه دهند و حتی به کاربران امکان می‌دهد دوچرخه خود را با استفاده از تلفن‌های هوشمند خود قفل و باز کنند.
رویکرد شهر هوشمند کپنهاگ مبتنی بر دو استراتژی بسیار مهم است. اول آنکه از طریق برنامه‌ریزی دقیق، شهر برای آزمایش‌های پایدار شهری سبز به یک آزمایشگاه زنده تبدیل‌شده است. ایجاد محله پایدار جدید Nordhavn نمونه‌ای کامل از این اقدام است. دوم، نگرش «اشتراک گذاشتن یعنی» از شهر، همراه با باز بودنش نسبت به راه‌حل‌های دیجیتالی و فناوری پاک، به آن اجازه داده است تا به مرکز توسعه پیشرفتهای جدید فناوری درزمینهٔ طراحی شهر هوشمند تبدیل شود.
*محسن راعی
*مشاور آینده پژوهی و مترجم
ارسال نظر