۱. توسعه حمل‌ونقل عمومی و کاهش وابستگی به خودروهای شخصی

یکی از اصلی‌ترین دلایل آلودگی هوا در کلان‌شهرها، استفاده گسترده از خودروهای شخصی است. برای مثال، در لندن، با اجرای طرح "عوارض ترافیکی" (Congestion Charge) در سال ۲۰۰۳، ترافیک مرکز شهر تا ۳۰ درصد کاهش یافت و انتشار گازهای آلاینده نیز به‌طور چشمگیری کم شد. این طرح شامل دریافت هزینه از رانندگان برای ورود به مناطق مرکزی شهر است. در شهرهایی مانند کپنهاگ و آمستردام، توسعه زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری و تشویق شهروندان به استفاده از دوچرخه به‌جای خودروهای شخصی، منجر به کاهش قابل توجه آلودگی هوا شده است. در کپنهاگ، بیش از ۶۲ درصد از سفرهای درون‌شهری با دوچرخه انجام می‌شود. 

آمار نشان می‌دهد که در شهرهایی با سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد، مانند برلین، بیش از ۶۰ درصد از سفرهای درون‌شهری با استفاده از حمل‌ونقل عمومی انجام می‌شود. این در حالی است که در برخی کلان‌شهرهای در حال توسعه، این عدد به کمتر از ۲۰ درصد می‌رسد.

۲. جایگزینی خودروهای برقی و کاهش آلایندگی

استفاده از خودروهای برقی یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش آلودگی هواست. در نروژ، به‌عنوان پیشرو در این زمینه، بیش از ۸۰ درصد خودروهای فروخته شده در سال ۲۰۲۲ برقی یا هیبریدی بودند. این موفقیت نتیجه مشوق‌های دولتی مانند معافیت مالیاتی، کاهش عوارض جاده‌ای، و دسترسی رایگان به ایستگاه‌های شارژ است. در چین، شهر شنژن به‌طور کامل ناوگان اتوبوس‌های خود را به برقی تبدیل کرده است. این اقدام منجر به کاهش سالانه ۱.۳۵ میلیون تن دی‌اکسید کربن شده است. با این حال، در بسیاری از شهرهای در حال توسعه، زیرساخت‌های لازم برای خودروهای برقی هنوز فراهم نشده است. برای مثال، در برخی شهرها، کمتر از یک درصد از خودروها برقی هستند.

۳. بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی و صنعتی

مصرف نابهینه انرژی در بخش خانگی و صنعتی یکی دیگر از عوامل تشدید آلودگی هواست. در شهرهای اروپایی مانند فرایبورگ آلمان، استفاده گسترده از پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های گرمایشی کارآمد، منجر به کاهش چشمگیر مصرف انرژی شده است. در این شهر، بیش از ۶۵ درصد از انرژی مصرفی از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود. در ژاپن، برنامه‌های آموزشی گسترده برای شهروندان درباره روش‌های کاهش مصرف انرژی، منجر به کاهش ۲۰ درصدی مصرف انرژی خانگی در دهه گذشته شده است. با این حال، در بسیاری از شهرهای در حال توسعه، هزینه‌های اولیه نصب پنل‌های خورشیدی یا سیستم‌های کارآمد انرژی، مانع اصلی است. دولت‌ها می‌توانند با ارائه تسهیلات کم‌بهره یا یارانه، این مانع را برطرف کنند.

۴. بهبود مدیریت نیروگاه‌ها و کاهش آلایندگی

آلایندگی ناشی از نیروگاه‌های برق نیز به‌طور مستقیم با مسئله انرژی مرتبط است. در دانمارک، بیش از ۵۰ درصد از برق مصرفی از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر مانند باد و خورشید تأمین می‌شود. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰۰ درصد انرژی تجدیدپذیر دست یابد. در هند، شهر دهلی با جایگزینی نیروگاه‌های زغال‌سوز با نیروگاه‌های گازی، توانسته است انتشار ذرات معلق را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. با این حال، در بسیاری از شهرها، نیروگاه‌های قدیمی و کم‌بازده همچنان منبع اصلی آلودگی هوا هستند.

۵. مشارکت شهروندان و افزایش آگاهی عمومی

مدیریت آلودگی هوا بدون مشارکت فعال شهروندان امکان‌پذیر نیست. در شهرهایی مانند استکهلم، برنامه‌های آموزشی گسترده درباره تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت و محیط زیست، منجر به تغییر رفتارهای شهروندان شده است. در این شهر، بیش از ۷۰ درصد از زباله‌ها بازیافت می‌شوند و استفاده از حمل‌ونقل عمومی به‌طور گسترده‌ای رواج دارد. در سنگاپور، کمپین‌های عمومی برای کاهش مصرف پلاستیک و انرژی، منجر به کاهش ۱۵ درصدی آلودگی هوا در پنج سال گذشته شده است. مدیریت آلودگی هوا در کلان‌شهرها نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ بین نهادهای دولتی، شهرداری، و شهروندان است.

توسعه حمل‌ونقل عمومی، جایگزینی خودروهای برقی، بهینه‌سازی مصرف انرژی، بهبود مدیریت نیروگاه‌ها، و افزایش آگاهی عمومی از جمله راهکارهای مؤثر برای کاهش آلودگی هوا هستند. با الهام گرفتن از تجربیات موفق شهرهای جهانی، می‌توان به آینده‌ای پاک‌تر و سالم‌تر برای کلان‌شهرها امیدوار بود.

محسن راعی؛ آینده‌پژوه و نویسنده